Chia sẻ bằng cả trái tim. Công đức vô lượng !
Tập 27: Tạo lập tín nghĩa trong quan hệ cha con, thầy trò và vua-tôi trên-dưới như thế nào?
Cẩn dịch: Ban biên dịch Tịnh Không Pháp Ngữ
Giám định biên dịch: Vọng Tây Cư Sĩ
MỤC LỤC
3.14 Kinh văn : “ Mượn đồ người, trả đúng hẹn. Sau có cần, mượn không khó ” .
3.14. Kinh văn:
“Tá nhân vật, cập thời hoàn. Hậu hữu cấp, tá bất nan”.
“Mượn đồ người, trả đúng hẹn. Sau có cần, mượn không khó”.
Khi mượn đồ của người khác, tất cả chúng ta phải luôn luôn nghĩ khi nào nên trả lại. Điều này cần phải cẩn trọng. Bởi vì người ta cho tất cả chúng ta mượn đồ là đã giúp sức tất cả chúng ta, tất cả chúng ta phải biết ơn. Nếu như tất cả chúng ta trả không đúng hẹn thì không có đạo nghĩa. Khi tất cả chúng ta đã xác lập thời hạn trả nhưng sợ mình quên thì tất cả chúng ta hoàn toàn có thể viết trực tiếp lên lịch treo tường ( mỗi ngày tất cả chúng ta đều xem lịch nên sẽ không quên ), hoặc ghi vào quyển sổ tay của quý vị, hoặc viết vào lịch thao tác. Mỗi lần mượn đồ của người khác, quý vị đều cẩn trọng như vậy thì sau này người ta sẽ rất vui tươi cho quý vị mượn đồ .
Vào thời nhà Minh, có một lần Trịnh Liêm đến nhà một mái ấm gia đình giàu sang mượn sách. Họ nói với ông : “ Mười ngày sau ông phải trả quyển sách này ”. Mười ngày trôi qua rất nhanh. Người ta chấp thuận đồng ý cho mượn, ông vô cùng hoan hỷ. Ngày thứ mười thì tuyết rơi rất nhiều, gia chủ của quyển sách nghĩ có lẽ rằng ông không đến, nhưng Trịnh Liêm vẫn đội gió tuyết lớn đi trả. Vị gia chủ đó rất cảm động và rất khâm phục ông. Vị gia chủ đó nói : “ Sau này chúng tôi rất sẵn lòng cho ông mượn sách ” .
Khi tất cả chúng ta mượn đồ của người khác mà nét mặt người ta không vui thì không nên trách người ta, mà cần phải xét lại bản thân mình. Sự tin tưởng của xã hội so với tất cả chúng ta là do chính bản thân mình thiết kế xây dựng nên từng chút từng chút một. Chúng ta không nên chỉ ngưỡng mộ : “ Người đó sao mà được người khác tin yêu như vậy ! ”. Tất phải có nguyên do. Chúng ta phải tự cố gắng nỗ lực hướng theo đó mà nỗ lực .
Ngày nay, người mượn tiền là đại ca, người cho mượn tiền là tiểu đệ. Người mượn tiền đều ngồi trên cao, người cho mượn tiền thì phải đi cầu xin họ trả lại. Quý vị xem, xã hội này có điên đảo không ? Đã mượn tiền rồi nhưng khi có tiền vẫn không trả. Điều này thật xấu xa. Họ không nghĩ lại lúc đầu người ta đã tốt bụng cho mình mượn tiền. Người thời xưa thường ngay thật, chỉ cần có tiền thì họ lập tức đi trả nợ. Chữ tín thời xưa có giống ngày này không ? Không giống. Chữ tín thời xưa là nhân cách, có cần viết giấy nợ không ? Sự thành tín của người xưa biểu lộ nhân cách của một người, họ không cần phải ghi giấy nợ .
Thật sự khoảng chừng năm – sáu mươi năm trước, người trong xã hội đều có đức tính như vậy. Ví dụ như ông ngoại của tôi trước kia là chủ tiệm gạo, rất nhiều người chưa có tiền nhưng ông vẫn bán gạo cho họ. Đến tết, đến dịp nghỉ lễ, đại đa số những người này đều mang tiền đến trả. Nhưng cũng có một số ít ít người chưa đến trả vì họ không có tiền, ông ngoại tôi vẫn không đi đòi. Bởi vì giữa người với người đều rất tin yêu nhau, đều biết rằng khi đối phương có tiền nhất định sẽ mang đến trả. Lúc này chắc là họ đang gặp khó khăn vất vả, nếu tất cả chúng ta vẫn đi đòi thì không có đạo nghĩa. Quý vị xem, con người trước kia đều tin tưởng lẫn nhau .
Chữ tín của Phương Tây là gì ? Là giấy trắng, mực đen. Suy nghĩ của người Phương Tây chính là thứ nhất họ phải không tin quý vị có phải là người tốt hay không, có phải là người giữ chữ tín không ? Quý vị phải chứng tỏ cho họ xem quý vị có giữ chữ tín hay không. Đây là thái độ khác nhau so với chữ tín giữa Phương Đông và Phương Tây. Chúng ta lúc bấy giờ đang giải quyết và xử lý yếu tố chữ “ tín ” này theo Phương Đông hay Phương Tây ? Hiện nay hầu hết đang chạy theo Phương Tây. Bởi vì muốn làm giống theo Phương Đông thì không mấy người dám làm, trong lòng sẽ lo ngại, sợ người thời nay nói mà không giữ chữ “ tín ”. Rốt cuộc là tất cả chúng ta tân tiến hay tụt hậu vậy ? Chúng ta cần phải bình tâm tâm lý. Đáng lẽ phải trả cho người ta mà quý vị không trả, xem ra quý vị đã chiếm được một chút ít lợi, nhưng thật sự quý vị đã làm cho chữ “ tín ” của toàn xã hội từ từ mất đi .
Ở Thẩm Quyến có một thương nhân đàm phán chuyện mua và bán đất với người nông dân. Đàm phán xong, người nông dân đồng ý chấp thuận việc bán mảnh đất đó cho ông. Sau khi mua, ông chỉ trả một nửa số tiền, một nửa còn lại thì không trả. Người nông dân đó rất tức giận, vì đó là mảnh đất duy nhất của họ. Người thương nhân vẫn còn nợ sáu ngàn Nhân Dân Tệ không trả. Con người cảm thấy chiếm được lợi của người khác hình như là bản thân mình có lợi. Rốt cuộc mấy ngày hôm sau, người nông dân đó mang bom đến nhà người mua đất cùng sống chết với ông. Báo chí viết : “ Một mạng người giá bao nhiêu tiền ? Sáu ngàn Nhân Dân Tệ ”. Vì vậy, chữ “ tín ” vô cùng quan trọng .
Thứ nhất, tất cả chúng ta cần phải giữ tốt chữ tín của mình. Thứ hai, phải luôn luôn nghĩ rằng người khác cho tất cả chúng ta mượn đồ là giúp sức tất cả chúng ta, tất cả chúng ta không nên quên đạo nghĩa. Có ơn đức này thì tự nhiên tất cả chúng ta sẽ thận trọng, “ đã nói là sẽ giữ lời ” .
Khổng Lão Phu Tử trong “ Luận Ngữ ” cũng nhiều lần nhắc đến tầm quan trọng của chữ “ tín ” .
Chữ “ Tín ” Trong “ Luận Ngữ ”
Trong “ Luận Ngữ ” có nói : “ Nhân vô tín bất lập ”, người không có chữ tín thì không có chỗ đứng trong xã hội, không có chỗ đứng trong tập thể. Bởi vì xã hội là một hoạt động và sinh hoạt đoàn thể, nếu như mọi người đều không tin yêu quý vị, xa cách quý vị, thì quý vị rất khó tăng trưởng. Khổng Lão Phu Tử cũng nói : “ Người không có chữ tín không làm ra chuyện gì ”. Nếu như một người bất tín thì thật sự không biết họ hoàn toàn có thể làm ra được việc gì. Vì vậy, chữ “ tín ” so với một người vô cùng quan trọng .
Chúng ta xem chữ “ tín ” này, đây là chữ hội ý. Bên trái là chữ “ nhân ”, bên phải là chữ “ ngôn ”, nghĩa là một người đã nói thì nhất định phải giữ uy tín, nói thì phải giữ lời. Thái độ của người thời xưa so với lời nói là “ một lời nói đáng giá ngàn vàng ”, “ nhất ngôn cửu đỉnh ” .
Ngoài ý nghĩa phải giữ uy tín ra, chữ “ tín ” này còn có một hàm ý khác, chính là “ tín nghĩa ”, “ tín ” và “ nghĩa ” tích hợp với nhau. Sự “ tín nghĩa ” tuy không được nói ra nhưng mọi người đều ngầm hiểu trong lòng. Ví dụ tuy tất cả chúng ta không nói với cha của mình là con phải hiếu thảo với cha, nhưng ở trong lòng tất cả chúng ta luôn luôn giữ lấy chữ “ nghĩa ” này .
Chữ “ tín ” này còn có một nghĩa rộng khác là đạo nghĩa, tình nghĩa, ân huệ, cách nói thời nay chính là nghĩa vụ và trách nhiệm, bổn phận làm người, nghĩa vụ và trách nhiệm làm người. Từ chỗ này để lý giải chữ “ tín ” thì quý vị hoàn toàn có thể lý giải ý nghĩa của chữ “ tín ” này rộng hơn. Chúng ta biết, tri thức của Thánh nhân không ngoài việc làm tốt mối quan hệ giữa người với người. Đây là điều cơ bản nhất, chính là học cách làm người trước .
Làm người phải giữ chữ “ tín ” như thế nào ?
Làm người không nằm ngoài năm mối quan hệ luân thường đại đạo .
“ Ngũ Luân ” là gì vậy ? Điều này phải kiểm tra, quý vị cần phải tập trung chuyên sâu niềm tin để vấn đáp câu hỏi. “ Phụ tử hữu thân, quân thần hữu nghĩa, phu phụ hữu biệt, trưởng ấu hữu tự, bằng hữu hữu tín ” ( Cha con có tình thân, vua tôi có đạo nghĩa, chồng vợ có bổn phận riêng không liên quan gì đến nhau, người lớn và trẻ nhỏ có tôn ti trật tự, bè bạn giữ chữ tín ). Ngũ luân là năm mối quan hệ này .
Có nhà vua nào nói với những quan là : “ Khanh phải hết lòng trung thành với chủ với trẫm ” không ? Có nói như vậy không ? Không cần nói, chính do đó là nghĩa vụ và trách nhiệm, bổn phận của một người, là thái độ làm người, tuy không cần phải nói ra nhưng họ vẫn giữ bổn phận này .
- Chữ “tín” trong quan hệ cha – con
Chúng ta xem mối quan hệ cha – con. Đương nhiên trước tiên “nói thì phải giữ lời” thì quý vị mới có thể dẫn dắt gia đình và con cái trở nên tốt đẹp, con cái mới nể phục quý vị. Nếu như người cha nói một đằng làm một nẻo thì con cái có tôn kính không? Không thể. Nếu như quý vị tiếp tục như vậy thì chắc chắn đứa con sau này sẽ ngỗ nghịch. Bởi vì chúng tích lũy sự bất mãn, không nể phục như vậy thì sẽ có một ngày núi lửa phun trào. Vì vậy, đối với con cái cần phải “nói thì phải giữ lời”.
Thời nhà Chu có câu truyện “ Tăng Tử Giết Lợn ”. Câu chuyện kể rằng, khi vợ của Tăng Tử phải ra bên ngoài mua thức ăn thì đứa con liền nói : “ Mẹ ơi ! Con muốn đi với mẹ ”. Người mẹ liền nói : “ Con đừng có đòi đi, nếu như con ngoan ngoãn thì khi trở về mẹ sẽ giết lợn cho con ăn ”. Tăng Tử nghe được câu truyện vợ mình nói dối đứa con, vì vậy khi người vợ trở về thì nhìn thấy Tăng Tử đang mài dao. Vợ ông sợ quá liền chạy đến nói : “ Tôi chỉ nói đùa với con thôi, ông cho là thật sao ? ”. Tăng Tử liền nói với vợ : “ Nếu như so với con cái mà bà không giữ lời, thì cả cuộc sống của bà muốn con tin cậy bà là điều rất khó ” .
Vì vậy, làm người lớn cần phải cẩn trọng lời nói, việc làm. Quý vị chắc như đinh mình làm được thì mới hứa. Hơn nữa, không riêng gì quý vị làm được mới hứa mà cần phải xét rằng lời hứa này có quyền lợi gì cho con cháu hay không. Quý vị không nên nói kinh tế tài chính của nhà tôi sung túc như vậy, chúng muốn cái gì thì cho cái đó, mà cần phải xem có thiết yếu hay không .
“ Đệ Tử Quy ” nói : “ Việc không tốt, chớ dễ nhận. Nếu dễ nhận, tiến lui sai ”. Vì vậy, quý vị là cha mẹ thì cần phải quan tâm đến sự cẩn trọng trong lời nói .
Giữa cha con, ngoài việc nói phải giữ lời thì cha nhất định phải thương yêu con cái, con cái nhất định phải có hiếu với cha mẹ. Chúng tôi thường nghe một số bạn bè nói: “Con cái đã được sinh ra thì nên tận tâm tận lực dạy dỗ chúng cho tốt. Đây là bổn phận làm người”. Tôi rất thích nghe những lời như vậy vì khi nghe đều cảm thấy máu huyết trong người tuần hoàn rất tốt, đây là chính khí hạo nhiên (nguồn năng lượng tốt). Khi nói chuyện với một người thật sự có đạo nghĩa, quý vị sẽ cảm thấy rất thoải mái. Những người con hiếu thảo thời xưa thật sự luôn luôn không quên ân đức của cha mẹ, ân nghĩa của cha mẹ.
Câu chuyện về Chu Thọ Xương tìm mẹ.
Vào thời nhà Tống, có một người tri thức tên là Chu Thọ Xương. Lúc ông bảy tuổi, người vợ cả của cha ông rất đố kỵ với mẹ của ông ( mẹ ông là vợ thứ ) nên nhất quyết ép mẹ của ông đi lấy người khác. Vì vậy, khi ông bảy tuổi thì phải xa mẹ. Quý vị xem, đứa trẻ mới bảy tuổi mà phải đương đầu với một thảm kịch lớn trong cuộc sống, một sự thử thách như vậy. Nhưng đứa trẻ này luôn luôn nghĩ đến việc sau này phải đi tìm mẹ trở lại. Chúng ta thấy một đứa trẻ mới bảy tuổi mà có thái độ như vậy so với cha mẹ, thật vô cùng cảm động ! Nếu quý vị nói : “ Bảy tuổi thì biết cái gì chứ ? ” là sai rồi ! Chỉ cần từ nhỏ quý vị dạy chúng những đạo lý làm người, thì đứa trẻ bảy tuổi cũng hoàn toàn có thể khiến tất cả chúng ta khâm phục trong lòng. Ông luôn thăm dò tin tức của mẹ ông suốt mấy mươi năm nhưng không có tin tức gì. Sự nghiệp của ông cũng tăng trưởng rất tốt. Ông cũng làm quan vào thời Tống Thần Tông. Vào năm ông 57 tuổi, đã 50 năm trôi qua, ông hạ quyết tâm và nói với người thân trong gia đình của mình rằng : “ Tôi phải đi tìm mẹ tôi. Nếu như tôi không tìm được mẹ thì tôi sẽ không quay trở lại. Nhất định phải tìm cho được, quyết chí đến cùng ” .
Quý vị bạn hữu, ông có tìm được mẹ không ? “ Thành tâm thành ý thì vàng đá cũng tan chảy ”. Những người khác thì nghĩ rằng ông đang “ mò kim đáy biển ”. Thật sự giữa cha con, giữa mẹ con đều có sự link. Ông đã tìm đến vùng Thiểm Tây xa xôi, đến một nơi gọi là Đồng Châu. Đúng lúc đó thì trời đổ mưa. Đây cũng là sự cảm ứng, nên ông liền dừng lại nơi đó. Sau đó thì ông có nhân duyên nghe được tin tức của mẹ ông. Thật sự là trời đất không vô tình, dựa vào tâm của tất cả chúng ta mà sinh ra cảm ứng .
Quý vị bè bạn, chúng tôi đã từng đến Ôn Châu để giảng. Nơi đó mấy tháng trời không có mưa, hôm chúng tôi đến thì trời liền mưa. Chúng tôi đi đến hòn đảo Tần Hoàng, nơi đó mấy tháng không có mưa, buổi tối hôm chúng tôi đến thì trời đã đổ một cơn mưa tuyết tiên phong trong năm. Thật sự hàng loạt thực trạng vạn vật thiên nhiên cùng với tâm con người là một thể. Tâm con người thiện thì quốc thái dân an, tâm con người ác thì tai nạn thương tâm liên miên. Vì vậy lúc bấy giờ tất cả chúng ta cần phải xoay chuyển tình hình của xã hội, không nên than vãn, phải mở màn từ cơ bản, mở màn từ nơi tâm tất cả chúng ta, đem tâm quy đổi thành ý niệm thiện. Tiến thêm một bước là tạo ra sự ảnh hưởng tác động đến càng nhiều người trong xã hội thì toàn bộ tai nạn thương tâm tự nhiên sẽ từ từ được hóa giải .
Vì vậy, Chu Thọ Xương đã tìm được mẹ mình một cách thuận tiện. Mẹ ông lúc đó đã hơn bảy mươi tuổi. Mẹ con gặp nhau rất cảm động, ôm nhau mà khóc. Chu Thọ Xương không những đón mẹ về phụng dưỡng mà ngay cả những người em trai, em gái mà mẹ ông đã sinh sau này ông cũng đón về. Xin hỏi, ông cùng với những người em cùng mẹ khác cha này có ký giao kèo không ? Không có. Người xưa đều là tín nghĩa, tình nghĩa, do đó ông đã đón toàn bộ về cùng chung sống. “ Anh thương em, em kính anh. Anh em thuận, hiếu trong đó ”. Đây là tình nghĩa của Chu Thọ Xương so với mẹ ông .
Câu chuyện về Thái sử Hoàng Đình Kiên rửa bô cho mẹ.
Thời Nhà Tống có một vị trí thức khác tên là Hoàng Đình Kiên. Ông rất giỏi về văn học. Lúc đó ông đã làm Thái Sử, là một chức quan tương đối cao, nhưng mỗi ngày ông nhất định phải tự mình rửa bô nước tiểu giúp mẹ. Không phải ông không có người giúp việc, nhưng ông nhất định kiên trì làm giúp mẹ việc làm mà người con cần phải làm. Ngay cả bô nước tiểu cũng rửa, chứng tỏ những việc làm khác ông cũng sẽ tận tâm, tận lực. Hoàng Đình Kiên tuy làm quan lớn, tuy đã có được danh lợi tiếng tăm nhưng tâm hiếu chí thành của ông có bị danh lợi, tiếng tăm làm cho ô nhiễm không ? Không có .
Chúng ta nhìn lại xã hội của tất cả chúng ta lúc bấy giờ, khi một người kiếm được rất nhiều tiền thì tâm hiếu của họ có đổi khác không ? Rất hoàn toàn có thể trở thành một người lắm tiền nhiều tật, dùng tiền để tận hiếu. Có thể tâm cung kính đó không còn đủ. Vì vậy, tất cả chúng ta so sánh với người xưa, cần phải nỗ lực học tập theo người xưa. Đây là mối quan hệ giữa cha mẹ và con cháu, nói thì phải giữ lời và phải có tín nghĩa, phải tận bổn phận .
- Chữ “tín” trong quan hệ thầy – trò
Thời xưa còn có một mối quan hệ có ảnh hưởng tác động rất lớn so với cả cuộc sống của một người, mặc dầu không có nêu trong “ ngũ luân ” này, đó là luân thường đạo lý giữa thầy và trò. Thật sự quan hệ thầy trò có nằm trong “ ngũ luân ” hay không ? Ở luân nào ? Câu vấn đáp không giống nhau. “ Một ngày là thầy, cả đời là cha ”. Đây là đạo lý luân thường giữa cha và con, không hai không khác. Từ trong lễ nghi xưa, tất cả chúng ta thấy được khi cha mẹ qua đời thì con cháu phải để tang ba năm, thầy giáo qua đời thì trong tâm của học trò cũng để tang ba năm, trọn vẹn giống nhau .
Chúng ta hãy nhìn xem giữa thầy và trò thời xưa giữ chữ “ tín ” như thế nào ? Khi tất cả chúng ta dạy học trò nhất định phải “ nói lời phải giữ lấy lời ”, mới hoàn toàn có thể làm cho học trò tâm phục khẩu phục. Như vậy học trò nhận lời thao tác gì cho thầy giáo cũng nhất định sẽ tận tâm, tận lực để làm .
Khổng Lão Phu Tử khi xưa dạy học có ba ngàn học trò, trong đó có bảy mươi hai hiền nhân. Khi Khổng Lão Phu Tử qua đời, những học trò này dựng lều ở bên cạnh mộ của Khổng Lão Phu Tử, kiên trì thủ hiếu ba năm. Pháp luật có quy định như vậy không? Không có. Đó là bày tỏ tấm lòng đạo nghĩa, ân nghĩa đối với thầy giáo. Trong số đó có một học trò thủ hiếu sáu năm là Tử Cống. Bởi vì khi Khổng Lão Phu Tử qua đời thì Tử Cống đang làm ăn ở một quốc gia khác, nên ông cứ mãi ân hận là đã không tự tay mình tiễn đưa thầy. Vì vậy, sau khi để tang ba năm thì ông tự mình lại tăng thêm ba năm nữa. Đạo nghĩa thầy trò như vậy chúng ta hiện nay thật sự rất khó lĩnh hội được sâu sắc, khó mà lĩnh hội được hết tấm lòng giữa thầy và trò.
Vào thời nhà Minh, có một vị quan nổi tiếng tên là Sử Khả Pháp, thầy của ông tên là Tả Trung Nghị Công. Tả Trung Nghị Công chủ trì kỳ thi tiến sĩ – kỳ thi lớn của quốc gia. Thông thường thành phần trí thức đều có một sứ mệnh đối với đất nước, đó là vì đất nước tuyển chọn người hiền tài. Vì vậy, thầy của ông trước ngày thi đã cải trang vi hành, bỏ quan phục, mặc quần áo cải trang đến những nơi chùa chiền để xem thử những người trí thức tham gia thi cử tư chất như thế nào. Tại sao thầy của ông không đến các tửu điếm để xem mà phải vào chùa chiền? Bởi vì người trí thức thời xưa học hành rất khắc khổ, đều là “mười năm đèn sách không có ai hỏi han, đến khi thành danh thì thiên hạ liền biết đến”. Vì vậy, những người có tiền ở tửu điếm thì có thể thi không đậu. Vì vậy, thầy của ông mới đến một số ngôi chùa nổi tiếng để xem xét.
Khi đi vào phòng của Sử Khả Pháp, lúc đó Sử Khả Pháp vừa viết xong một bài văn nên ngủ thiếp đi. Thầy của ông thấy bài văn này của ông viết rất mạch lạc, lưu loát, câu văn biểu lộ khí tiết vì nước, vì dân, cho nên vì thế rất cảm động, liền lấy áo khoác của mình khoác lên người học trò Sử Khả Pháp .
Sau đó thi chính thức. Khi thầy của ông đang chấm bài thi, đọc đến một bài văn thì niềm tin mừng quýnh, lập tức xếp đứng thứ nhất. Như vậy có phải là làm bừa không ? Thời xưa họ cũng không biết bài văn đó là của ai, nhưng thầy của ông vì sao vừa xem thì xác lập là của Sử Khả Pháp ? Ngôn ngữ và lời văn là lời nói từ đáy lòng của một người, thế cho nên thầy giáo cảm nhận được đó chính là bài văn của Sử Khả Pháp, liền xếp cho ông đứng thứ nhất, đậu trạng nguyên .
Thời bấy giờ, học trò thi đậu đều phải bái quan chủ khảo làm thầy, cho nên vì thế Sử Khả Pháp đã chọn ngày lành tháng tốt đến nhà của Tả Trung Nghị Công thực thi lễ bái sư. Khi Sử Khả Pháp vào nhà, Tả Trung Nghị Công nói với mẹ mình là : “ Sau này người thừa kế chí nghiệp của đời con không phải là con của con mà là người học trò này ”. Thật sự, người chân chính học sách Thánh Hiền thời xưa không sợ mình không có con cháu thừa kế, mà chỉ sợ không tuyển chọn được người hiền tài cho quốc gia, không truyền thừa lại được học vấn của Thánh Hiền .
Vì sao tôi có sự cảm nhận thâm thúy như vậy ? Bởi vì cô Dương và chú Lư cùng với tôi là người dưng nước lã, nhưng họ rất yêu dấu tôi, đem kinh nghiệm tay nghề cả đời của họ truyền hết lại cho tôi, còn sợ tôi không tiếp thu hết. Từ tấm lòng của họ, tôi thâm thúy cảm nhận được người đọc sách Thánh Hiền thời xưa thật sự luôn nghĩ cho nhân dân, luôn luôn nghĩ đến việc truyền thừa trí tuệ của Thánh Hiền .
Vì vậy sau này, Sử Khả Pháp và thầy của ông cùng làm quan trong triều. Thật không may, vào cuối đời nhà Minh, những thái giám nắm quyền nên thầy của ông bị hãm hại, bị giam vào trong ngục. Người làm học trò vô cùng lo ngại, liền tìm đủ mọi cách vào trong ngục để thăm thầy. Thầy của ông bị giam trong ngục, chịu hình phạt rất hung tàn, bị họ lấy sắt nung đỏ rồi dí vào mắt, rất quyết liệt, ngay cả phần dưới đầu gối cũng bị cắt đứt. Khả Sử Pháp vô cùng lo ngại, liền cầu xin lính gác ngục cho ông gặp mặt thầy giáo một lần. Tâm chân thành của ông đã cảm động lính gác ngục. Lính gác nói với ông : “ Ông nên cải trang vào trong ngục nhặt phế phẩm, nhặt rác, phải làm cho hàng loạt thân thể mình thật dơ bẩn, như vậy mới hoàn toàn có thể trà trộn vào được ”. Sử Khả Pháp liền làm theo như vậy, từng bước đi vào trong ngục thăm thầy của ông. Khi nhìn thấy hình dạng của thầy như vậy, ông không kìm lòng được, gào khóc thảm thiết, liền nhào đến ôm lấy chân của thầy. Mắt của thầy không mở được nữa, đùng một cái nghe được tiếng của Sử Khả Pháp thì lập tức lấy hai tay vạch mắt ra, nhìn thẳng vào Sử Khả Pháp nói : “ Thân phận của con là gì ? Con là trụ cột của vương quốc, làm thế nào hoàn toàn có thể vào nơi cấm địa nguy khốn như thế này ? Để những kẻ xấu này hại con chết thì thà giờ đây ta đánh chết con còn hơn ”. Nói xong, thầy lập tức nhặt hòn đá dưới đất ném vào Sử Khả Pháp. Nhìn thấy thầy nổi giận đùng đùng như vậy nên Sử Khả Pháp liền nhanh gọn rời đi .
Quý vị bè bạn, thầy của ông đã rơi vào cảnh “ thập tử nhất sinh ”, thấy học trò thân thiện như vậy đến thăm, ý nghĩ thứ nhất của thầy là gì ? Thầy có nghĩ cho bản thân mình không ? Thầy chỉ nghĩ đến sự an nguy của vương quốc, nghĩ đến sự bảo đảm an toàn của học trò. Sau đó thầy của ông không may qua đời. Sử Khả Pháp cũng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng của vương quốc, chỉ huy quân đội phòng thủ bên ngoài. Trong lúc phòng thủ, Sử Khả Pháp cùng với binh lính chia thành ba đội, đêm khuya thay phiên nhau cùng với ông sống lưng kề sống lưng nghỉ ngơi, không dám ngủ. Quân lính của ông nhìn thấy vậy thì không đành lòng, liền nói với ông : “ Thưa đại nhân ! Nếu như Ngài cứ liên tục như vậy thì chắc như đinh thân thể sẽ chịu không nổi ”. Sử Khả Pháp liền vấn đáp với quân lính rằng : “ Nếu như ta đi ngủ mà đúng lúc quân địch tiến công, quốc gia sẽ bị tổn hại, vậy thì ta có lỗi với quốc gia, càng có lỗi với thầy của ta ”. Sử Khả Pháp thật sự luôn luôn ghi nhớ lời dạy dỗ của thầy. Vì vậy, học trò thời xưa báo ơn thầy của mình bằng cách y giáo phụng hành, thật sự phát huy học vấn của Thánh Hiền .
Mỗi lần Sử Khả Pháp trở về quê nhà của ông, thứ nhất không phải ông đi thăm người thân trong gia đình của mình mà là đi thăm vợ của thầy trước. Sử Khả Pháp đều tận tâm tận lực chăm nom tổng thể người thân trong gia đình của thầy mình. Đây chính là tình nghĩa thầy trò, đạo nghĩa thầy trò, không cần phải dặn dò. Chúng ta hoàn toàn có thể thấy được “ tín nghĩa ” giữa thầy và trò vào thời xưa .
- Chữ “tín” trong quan hệ vua – tôi, người lãnh đạo và cấp dưới
Trong “ Ngũ Luân ”, luân thứ hai là “ quân thần hữu nghĩa ”. Người làm vua có câu : “ Quân vô hí ngôn ” ( vua không nói đùa ), nói thì nhất định phải giữ lời. Bề tôi nhận lời thao tác cho vua nhất định cũng phải nỗ lực làm cho được. Nếu như đã nói với vua mà không giữ lời thì hoàn toàn có thể bị chặt đầu vì đã phạm tội khi quân .
Ngoài chữ “ tín ” trong lời nói ra, mối quan hệ vua tôi thời lúc bấy giờ tất cả chúng ta thì gọi là mối quan hệ của người chỉ huy và cấp dưới, đều có nghĩa vụ và trách nhiệm, đạo nghĩa, tình nghĩa trong đó .
Chúng ta hãy xem vua Nghiêu rất lâu rồi đối xử thần dân của ông như thế nào. Một hôm đang đi trên đường, vua Nghiêu gặp được hai người dân bị bắt vì tội trộm cắp và đang bị giải đi chịu hình phạt. Vua Nghiêu nhìn thấy vô cùng sợ hãi, lập tức đi đến hỏi : “ Hai ngươi đã phạm tội gì ? Vì sao bị bắt vậy ? ”. Hai người đó nói : “ Vì trời hạn hán lâu ngày không mưa, chúng tôi không có gì ăn, cũng không có gì cho người nhà ăn, nên bất đắc dĩ phải trộm món ăn của người ta ”. Vua Nghiêu nghe xong thấy hổ thẹn, liền nói với quân lính rằng : “ Hãy thả hai người này ra, hãy bắt trẫm đi ”. Quân lính vô cùng quá bất ngờ : “ Tại sao hoàn toàn có thể bắt vua được chứ ? ”. Vua Nghiêu nói : “ Bởi vì trẫm không có đức hạnh nên mới chiêu cảm hạn hán lâu ngày không mưa, đây là lỗi thứ nhất của trẫm. Lỗi thứ hai là trẫm không dạy người dân được tốt. Trẫm đã phạm hai tội lớn này, người đáng bị bắt phải là trẫm ”. Vua Nghiêu nói lời này xong, lúc đó trên khung trời mây đen liền kéo đến, không bao lâu nắng hạn gặp mưa rào .
Khi một người yêu quý người dân chí thành, thì tấm lòng của người đó nhất định hoàn toàn có thể cảm động người dân cả nước đều noi theo gương của người đó. Nhân dân cả nước đều có tấm lòng như vậy thì toàn bộ tai nạn thương tâm chắc như đinh sẽ được hóa giải .
Tiên sinh Viên Liễu Phàm lúc làm huyện trưởng của huyện Bảo Đề cũng bị hạn hán lâu ngày không mưa. Ông cũng tự mình trai giới tắm gội để cầu mưa. Quả nhiên sau khi đọc xong sớ văn cầu nguyện thì lập tức trời đổ mưa. Quý vị bạn hữu không nên xem thường tâm chân thành của tất cả chúng ta. Lòng thành hoàn toàn có thể cảm động đất trời. Vì sao cổ Thánh tiên Hiền hoàn toàn có thể lưu danh vào sử xanh, hoàn toàn có thể truyền lại cho đời sau ? Đều do đạo nghĩa của họ so với nhân dân .
Thời nhà Hạ, vị vua tiên phong của nhà Hạ là Đại Vũ. Chúng ta nhất định biết câu truyện Đại Vũ làm khu công trình thủy lợi, cũng biết rằng ông đi ngang nhà ba lần mà không vào nhà. Vì sao ba lần đi ngang nhà mà ông không vào ? Bởi vì tai nạn đáng tiếc nước rất cấp bách. Nếu như một ngày ông không cẩn thận, lũ lụt hoàn toàn có thể tràn vào thì không phải một người chịu nạn, một nhà chịu nạn mà là hàng ngàn hàng vạn người dân chịu nạn, vì vậy ông khi nào cũng nơm nớp sợ hãi. Đại Vũ kết hôn được bốn ngày thì phải đi ngay. Từ ngày đó đến tám năm sau ông vẫn không về nhà, chính do làm thủy lợi tám năm. Sau đó ông thật sự đã dùng cách rất hay, đó là khai thông sông ngòi .
Cách làm này của Đại Vũ lúc bấy giờ tất cả chúng ta hoàn toàn có thể dùng được không ? Không phải bảo quý vị đi làm thủy lợi, mà dạy bảo con cháu tất cả chúng ta cũng hoàn toàn có thể dùng khai thông, thuận theo tình thế mà dạy bảo. Tuyệt đối không nên giống như cha của Đại Vũ luôn dùng cách ngăn ngừa lại, vì nếu như vậy thì đến một lúc nào đó sẽ bị vỡ đê. Chúng ta cũng phải dạy theo năng khiếu sở trường, tùy theo tính tình khác nhau của con cháu mà nỗ lực dạy dỗ chúng .
Từ vua Nghiêu, Đại Vũ, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nhận ra, một người chỉ huy có đạo nghĩa với nhân dân, nhân dân so với chỉ huy cũng có ơn nghĩa. “ Vua hiền, tôi trung ”. Người chỉ huy phải nhân từ, luôn nghĩ đến đời sống của dân cư. Cấp dưới cũng phải luôn cảm được ơn nghĩa của người chỉ huy đã cho tất cả chúng ta có thực trạng đời sống tốt. Nếu như không có việc làm tốt, thì mái ấm gia đình tất cả chúng ta hoàn toàn có thể sẽ lo ngại, ba bữa không đủ no. Vì vậy, là bề tôi thì nhất định phải tận tâm tận lực góp sức cho quân vương, đặc biệt quan trọng khi quân vương phạm sai lầm đáng tiếc thì họ nhất định thẳng thắn khuyên can .
Trước đây, trong đoạn văn nói về chữ “ hiếu ” chúng tôi đã lý giải tỉ mỉ : “ Cha mẹ lỗi, khuyên đổi khác. Mặt ta vui, lời ta dịu. Khuyên không nghe, vui can tiếp. Dùng khóc khuyên, đánh không giận ”, chúng tôi có nêu lên những ví dụ về những vị trung thần như Ngụy Trưng, Bính Cát .
Chúng ta lúc bấy giờ cũng hoàn toàn có thể xem một quốc gia như thể một công ty, quản lý công ty cũng giống như điều hành quản lý một nước nhỏ vậy. Ý nghĩ tiên phong của người chỉ huy là phải mang lại quyền lợi cho nhân viên cấp dưới, tuyệt đối không nên chỉ vì túi tiền của riêng mình. Khi quý vị chỉ vì túi tiền của mình mà không tôn trọng, không chăm sóc chăm nom nhân viên cấp dưới, thì nhất định sẽ không giữ được họ .
Mạnh Phu Tử có một đoạn giáo huấn rất quan trọng nói về quan hệ quân thần, trong đó nhắc đến : “ Vua xem bề tôi như thủ túc thì bề tôi xem vua như tâm phúc, vua xem bề tôi như chó ngựa thì bề tôi xem vua như người dưng, vua xem bề tôi như cỏ rác thì bề tôi xem vua như quân địch ” .
Chữ “ thù ” này là chữ cổ, cũng chính là chữ “ thù ” của quân địch. Đoạn này của Mạnh Phu Tử rất mê hoặc. Nếu như người chỉ huy yêu thương cấp dưới giống như tay chân, thì cấp dưới sẽ xem họ như tâm phúc. Vua xem bề tôi như chó ngựa, chó ngựa thì để làm gì ? Để tận dụng mà thôi. Lãnh đạo sử dụng nhân viên cấp dưới sau đó trả tiền cho nhân viên cấp dưới, chỉ xem nhân viên cấp dưới như thể một công cụ, thì nhân viên cấp dưới sẽ xem chỉ huy giống như một người dân thông thường, không có tình giao hảo, không có tình cảm. Vì vậy, khi họ giúp quý vị làm nhiều hơn một chút ít thì họ nhất định sẽ đòi tiền tăng ca, một phút một giây cũng không làm thêm cho quý vị .
Câu sau là : “ Vua xem bề tôi như cỏ rác ”. Quý vị xem nhân viên cấp dưới là những thứ không quan trọng, trong lòng còn muốn nói : “ Tôi có tiền, đến đâu tôi cũng hoàn toàn có thể tìm được người ”. Nếu như tất cả chúng ta so với cấp dưới đều ngạo mạn như vậy, thì cấp dưới so với tất cả chúng ta sẽ nghiến răng tức giận .
Tôi đã từng nghe có một chủ quán ăn bị nhân viên cấp dưới ( cấp dưới ) của mình vào trong căn phòng nhà bếp giở thủ đoạn, khiến cho khách ở đó ăn xong đều xảy ra yếu tố. Sau đó thì quán ăn này không hề hoạt động giải trí được nữa .
Vì vậy, từ câu giáo huấn này tất cả chúng ta hoàn toàn có thể hiểu được, nếu như một công ty, một đoàn thể không tốt, thì ai phải gánh vác nghĩa vụ và trách nhiệm nhiều nhất ? Người chỉ huy, gọi là “ trên làm dưới noi theo ”. Vì vậy, nếp sống của một công ty, một đoàn thể là tốt hay xấu, thì người chỉ huy phải chịu hết nghĩa vụ và trách nhiệm. Ngày nay tất cả chúng ta làm ông chủ, làm quản trị, tuyệt đối không nên nói : “ Nhân viên của tôi sao mà tệ như vậy ? ”. Không nên có thái độ này, mà cần phải “ làm không được thì nên quay lại phản tỉnh chính mình ”. Chúng ta là người cấp dưới cũng phải nghĩ đến công ty, nghĩ đến ơn đức của người chỉ huy .
Tôi đã từng thấy một công ty đã hoạt động giải trí được mấy mươi năm thì gặp khó khăn vất vả, rất nhiều nhân viên cấp dưới lập tức lấy một tấm vải trắng, họ buộc vào cái gì ? Họ kháng nghị, vây hãm công ty, công xưởng. Làm như vậy có tốt không ? Tôi nhìn thấy vậy rất thương tâm. Trong một đời người, người Đông Bắc có câu nói : “ Sông có khúc, người có lúc ”, đời người khó tránh khỏi thăng trầm. Đời người như thế thì một mái ấm gia đình cũng vậy, một công ty đâu thể nào cứ thuận buồm xuôi gió mãi được. Khi công ty hoạt động giải trí tốt, tất cả chúng ta đã thao tác ở đó mấy mươi năm. Mấy mươi năm này vì sao tất cả chúng ta hoàn toàn có thể giáo dục con cháu mình một cách không thay đổi ? Vì sao mái ấm gia đình hoàn toàn có thể duy trì được thông thường ? Do kinh tế tài chính không thay đổi. Kinh tế không thay đổi là công lao của ai ? Nhất định là có công lao nỗ lực của quý vị, nhưng không hề quên phải có công ty, phải có ông chủ, phải có những duyên phận này. Ông chủ còn phải gánh vác rủi ro đáng tiếc. Hàng ngày quý vị ở công ty làm xong việc làm của mình, khi về nhà là nằm xuống ngủ. Lúc quý vị đang ngủ, ông chủ hoàn toàn có thể vẫn còn đang tâm lý cho tiền đồ của công ty, phải nỗ lực quay vòng đồng vốn .
Cha của tôi thao tác ở ngân hàng nhà nước, ông nói : “ Con đừng cho rằng những người kinh doanh này có vẻ như rất oai phong, thật sự đến ba giờ rưỡi chiều họ đều bận rộn quay quồng ”. Chúng ta không nên chỉ nhìn thấy kinh tế tài chính của người chỉ huy khá dồi dào, mà tất cả chúng ta cần phải thấy được sự góp sức của họ so với công ty chắc như đinh không ít hơn tất cả chúng ta. Vì vậy, tất cả chúng ta cần phải nghĩ đến ơn nghĩa này, không nên vừa gặp việc thì hành vi theo cảm tính .
Xin hỏi : Làm như vậy ai sẽ được quyền lợi ? Không có ai. Công ty hoàn toàn có thể chưa đến nỗi phá sản, vẫn hoàn toàn có thể vực dậy được, nhưng nếu nhân viên cấp dưới làm như vậy thì ngay cả thời cơ đứng lên cũng không có. Do đó, con người thật sự không nên hành vi theo cảm tính, mà phải dùng lý trí yêu cầu quan điểm với công ty, phải có sự trao đổi, đàm phán với nhau thì mới được .
Khi người Nhật Bản bất mãn với công ty thì họ sẽ không vây hãm công ty. Họ chỉ quấn một miếng vải trắng ở trên đầu nhưng không nói gì mà viết từ “ kháng nghị ” và vẫn liên tục thao tác. Như vậy mới hoàn toàn có thể khiến công ty hoạt động giải trí thông thường. Người chỉ huy vừa nhìn thấy có nhiều người quấn vải trắng như vậy liền nhanh gọn đến thương lượng. Họ sẽ gọi những người quản trị đến để xem công ty cần thay thế sửa chữa những chỗ nào thì họ nhanh gọn kiểm soát và điều chỉnh. Nếu như người chỉ huy xem trọng và có thành ý sửa đổi, thì cấp dưới sẽ rất vui. Lúc này hoàn toàn có thể “ dĩ hòa vi quý ”, gia hòa thì tự nhiên vạn sự hưng. Vì vậy, trong sự đối đãi giữa quân thần, tất cả chúng ta luôn phải nghĩ đến bổn phận của mình, phải luôn nghĩ đến việc tất cả chúng ta cần phải làm tròn đạo nghĩa, cần phải tận ân tình, tận tình nghĩa. Làm người như vậy mới hiền hậu, mới được người khác gật đầu, người khác mới cảm thấy yên tâm .
Hết tập 27. Xin xem tiếp tập 28.
Chia sẻ bằng cả trái tim. Công đức vô lượng !
