Trong khuôn khổ buổi lễ họp mặt cựu học viên Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright ( FSPPM ) được tổ chức triển khai tại Hội An trong tháng Tư vừa mới qua, những lứa cựu học viên và học viên của Trường đã có dịp lắng nghe và trò chuyện với nhà văn, nhà báo, nhà giáo, nhà văn hóa Nguyên Ngọc về tư tưởng và dấu ấn thời đại của Phan Châu Trinh. Sau 95 năm ngày mất, những giá trị tư tưởng Phan Châu Trinh vẫn còn vẹn nguyên tính thời sự, khiến thế hệ tri thức trẻ đời sau còn trăn trở .
Khai dân trí – Chấn dân khí – Hậu dân sinh
Phan Châu Trinh ( 1872 – 1926 ) là một trong những lãnh tụ của trào lưu Duy tân trong thập niên đầu thế kỷ 20. Sau khi được tiếp cận Tân thư – tức Sách mới – tiềm ẩn những tư tưởng chính trị của phương Tây và quốc tế thời bấy giờ, Phan Châu Trinh đã hình thành tư tưởng canh tân quốc gia, làm cho nước mạnh dân giàu, nhằm mục đích tránh bị quốc tế đô hộ .
“[Phan Châu Trinh] nói rằng, điều kỳ lạ là ta có một nước rất văn minh cai trị ta trong suốt cả gần một thế kỷ nhưng ta không học được cái gì của họ cả. Ông cho rằng phải đi học đối thủ của mình để trở nên ngang bằng họ, khi đó làm bạo lực cách mạng hay tìm cách giành lại hòa bình thì mới tính sau,” nhà văn Nguyên Ngọc chia sẻ. Đối với Phan Châu Trinh, điều kiện quan trọng nhất để giành được độc lập là ta phải có một đất nước phát triển, phải “khai dân trí – chấn dân khí – hậu dân sinh”.
Có rất nhiều văn bản đề cập đến việc Phan Châu Trinh chú tâm nhất đến “ khai dân trí ”, tức cải tổ lại nền giáo dục, dạy những tri thức mới, mở mang đầu óc con người. Thế nhưng theo nhà văn Nguyên Ngọc, Phan Châu Trinh rất coi trọng “ hậu dân số ” : “ Ông ý niệm về con người mà tất cả chúng ta kiến thiết xây dựng … trước hết là phải có nghề, thứ hai là phải biết kinh doanh thương mại, thứ ba là phải có ý thức mạo hiểm phiêu lưu ” .
Đây chính là điểm độc lạ về mặt tư tưởng của Phan Châu Trinh so với những bậc sĩ phu cùng thời. Đối với Phan Châu Trinh, để tránh bị chịu ràng buộc vào quốc tế, ta cần phải chấn hưng nghề nghiệp, nâng cao tiềm lực kinh tế tài chính, kinh tế tài chính của quốc gia. Ông cho rằng một người văn minh phải là một người có nghề bởi chỉ khi ta hoàn toàn có thể tự lực, ta mới tự chủ, mới “ chấn dân khí ” được .
“ Mình không nên nghĩ cái nào trước cái nào sau so với mối quan hệ của Khai dân trí – chấn dân khí – hậu dân số ”, nhà văn Nguyên Ngọc nhấn mạnh vấn đề. Để thoát khỏi thân phận nô lệ của một quốc gia bị đô hộ, tất cả chúng ta phải tăng trưởng kinh tế tài chính, mở mang văn hóa truyền thống, giáo dục, nâng cao đời sống vật chất, ý thức của nhân dân, tăng cường sức mạnh của quốc gia. Chúng ta cần kiến thiết xây dựng một nguồn nhân lực mới, có năng lực tiến hành những tư tưởng phát minh sáng tạo, cấp tiến. Thiếu vắng giai cấp này, Nước Ta không hề tăng trưởng thành một cường quốc được .
“ Không thời gian nào tốt hơn thời gian này để tất cả chúng ta cùng suy ngẫm lại tư tưởng Phan Châu Trinh. Với tiềm năng thiết kế xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh thành một siêu đô thị phát minh sáng tạo, để Nước Ta trở thành một vương quốc cường thịnh vào năm 2045, tất cả chúng ta cần chăm sóc tăng trưởng sức mạnh kinh tế tài chính và nội lực vương quốc hơn nữa. Chỉ khi “ khai dân trí – chấn dân khí – hậu dân số ”, Nước Ta mới hoàn toàn có thể khẳng định chắc chắn vị thế trên trường quốc tế, bảo mật an ninh quốc gia và tiền đồ dân tộc bản địa ”, TS. Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright san sẻ .
Tư tưởng Phan Châu Trinh và sứ mệnh chấn hưng giáo dục
Phan Châu Trinh là một con người đơn độc. “ Phan Châu Trinh cực kỳ sáng suốt nhưng thất bại là tất yếu vì ông đã đi trước thời đại khoảng chừng 200 – 300 năm ”, nhà văn Nguyên Ngọc nhận xét. Vì lẽ đó, hậu thế cần phải tìm hiểu và khám phá căn cốt tư tưởng Phan Châu Trinh, phải học từ thất bại của ông thì mới hoàn toàn có thể chuyển hóa xã hội và tăng trưởng Nước Ta trở thành cường quốc .
Phan Châu Trinh là một trong những nhân vật đáng chú ý quan tâm nhất trong lịch sử dân tộc và văn hóa truyền thống Nước Ta trong thế kỷ 20. Ông, một vĩ nhân có tầm nhìn xa trông rộng, đã hiểu thấu những yếu tố nan giải mà dân tộc bản địa Nước Ta thời bấy giờ cần sửa đổi. Đấy là nguyên do tại sao tư tưởng chủ yếu của ông chính là phải đào tạo và giảng dạy nên mẫu hình của con người thời đại mới, ham hiểu biết, không ngừng học hỏi, có ý thức mạo hiểm, có chí tự lực tự cường và hết lòng phụng sự quốc gia .
Phải chăng hậu thế chúng ta, dù đã đạt được những thành công nhất định trong công cuộc giành lại độc lập chủ quyền, vẫn chưa đưa Việt Nam phát triển đúng tầm như Phan Châu Trinh đã kỳ vọng? Theo nhà văn Nguyên Ngọc, thế hệ người Việt Nam hôm nay vẫn chưa giải quyết được tình trạng lạc hậu với thế giới, chưa hoàn toàn hòa nhập được vào dòng văn minh chung. “Chúng ta có một nền giáo dục chưa xứng tầm với dân tộc và đất nước này”, nhà văn Nguyên Ngọc nhìn nhận. Tuy nhiên, ông cũng hiểu rằng “giáo dục không phải muốn là thay đổi ngay được, không phải muốn là xóa đi làm lại”.
Nhưng điều đó không có nghĩa rằng đổi khác là bất khả thi. Trong thời đại thời nay, những tư tưởng của Phan Châu Trinh càng có ý nghĩa thời sự hơn khi nào hết. Quan niệm học tập để nâng cao trình độ hiểu biết nhưng phải gắn với thực hành thực tế cũng chính là ý niệm mà những trường, lớp, những cơ sở giáo dục cần đặt lên làm ưu tiên số 1 nhằm mục đích thiết kế xây dựng một những tầng lớp “ con người mới ”. Chúng ta cần dạy và được dạy những kim chỉ nan tân tiến và tri thức toàn thế giới, nhưng đồng thời, ta cần có sự hiểu biết thâm thúy về thực trạng đặc trưng của Nước Ta để hoàn toàn có thể vận dụng những kỹ năng và kiến thức này một cách hiệu suất cao. Chỉ như vậy, tất cả chúng ta mới hoàn toàn có thể trở thành những con người “ biết tâm lý, lựa chọn, và có nghĩa vụ và trách nhiệm với lựa chọn của mình ” chứ không đơn thuần là một con người “ công cụ ” .
Tư tưởng đó cũng chính là “ chiếc la bàn ” khuynh hướng quy trình tăng trưởng của Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright. Qua một phần tư thế kỉ, Trường đã góp thêm phần ươm tạo những thế hệ người Việt mới – hơn 1500 cựu học viên – những người chỉ huy và quản trị đang thiết kế những biến hóa tích cực trong hội đồng của họ – trong những cơ quan chính phủ nước nhà, những doanh nghiệp nhà nước và tư nhân, những tổ chức triển khai học thuật và xã hội trên khắp cả nước. Những giá trị mà Trường FSPPM dày công vun đắp – chính trực, công tâm, dung hợp, phát minh sáng tạo, nghĩa vụ và trách nhiệm, và phản biện trên niềm tin kiến thiết xây dựng – đã trở thành niềm tự hào của hội đồng Fulbright cũng như tạo cảm hứng cho những cộng đồng học thuật khác ở Nước Ta theo đuổi con đường cải cách, chấn hưng giáo dục .
Thạch Thảo
