Y học
ThS.BSCK1. Nguyễn Trung Nghĩa,
Nhóm nghiên cứu Sức khỏe não bộ, Khoa Kỹ thuật Y Sinh, Trường Đại học Quốc tế – Bác sĩ chuyên khoa Tâm thần tại Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn.
Hoàng Lê Gia Huy, Khưu Đoàn Đức Quang, Võ Quốc Hoàng Quyên,
Nhóm nghiên cứu Sức khỏe não bộ, Khoa Kỹ thuật Y Sinh, Trường Đại học Quốc tế
———
Tóm tắt: Đại dịch COVID-19 không chỉ tạo nên những gánh nặng cho hệ thống y tế và kinh tế, mà đã, đang và sẽ còn để lại những hậu quả lên sức khỏe tinh thần trên cả bình diện cộng đồng và cá nhân. Bài viết này trình bày một cái nhìn tổng quan về các giải pháp giúp giảm thiểu các tác động về tâm lý – xã hội của đại dịch với nỗ lực từ cả 2 phía: chính quyền và hệ thống y tế. Về phía chính quyền, việc cung cấp đầy đủ và minh bạch thông tin, đảm bảo an sinh xã hội là những nỗ lực cần thiết. Về phía hệ thống y tế, việc duy trì và mở rộng sự sẵn có của hệ thống chăm sóc sức khỏe tinh thần (bao gồm việc triển khai thăm khám y tế từ xa) là các giải pháp hữu ích.
Từ khóa: Sức khỏe tâm thần, Sức khỏe tinh thần, Đại dịch COVID-19, giải pháp, cộng đồng, y tế từ xa, quản lý xã hội, hệ thống y tế.
Đằng sau con số tử vong trực tiếp do COVID-19
Điều đang được chăm sóc nhiều nhất hiện nay trên các phương tiện đi lại truyền thông online đại chúng có lẽ rằng là số ca tử trận và ảnh hưởng tác động nặng nề của COVID-19 lên người nhiễm. Nhưng có lẽ rằng đó chưa phải là hàng loạt bức tranh khá đầy đủ về tác động ảnh hưởng của đại dịch lên sức khỏe của cộng đồng. Mô hình 4 làn sóng do tiến sỹ Tseng ( Đại học Atlanta, Hoa Kỳ ) trình làng từ tháng 3/2020 dựa trên các quan sát từ các đại dịch trước đó, cho thấy ngoài vấn đề ở “ tuyến đầu ” chống dịch, tất cả chúng ta cần phải thận trọng với các hậu quả khác ẩn khuất ở “ hậu phương ” ( hình 1 ) ( 1 ) .
Hình 1: Mô hình 4 làn sóng về tác động của COVID-19 lên sức khỏe cộng đồng (1).
Bên cạnh làn sóng thứ nhất ảnh hưởng tác động đến những bệnh nhân COVID-19 cần được cấp cứu và hồi sức tích cực, làn sóng thứ hai và thứ ba ảnh hưởng tác động đến người bệnh có vấn đề cấp cứu khác nhưng không được cứu chữa kịp thời hoặc người mắc bệnh mạn tính nhưng không được thăm khám rất đầy đủ do các nguồn lực đã được dành ưu tiên cho điều trị COVID-19. Điển hình, ở Tỉnh Bình Dương vừa mới qua có trường hợp bệnh nhân bị đột quỵ đã tử trận sau khi qua 5 bệnh viện mà không được đảm nhiệm cấp cứu ( 2 ). Các nghiên cứu và điều tra ở các nước trải qua đại dịch cũng cho thấy tỉ lệ tử trận ngoại viện và tỉ lệ tử trận chung do các bệnh COVID-19 cũng tăng cao hơn đường trung bình của thời hạn trước đại dịch ( 3, 4 ) .
Làn sóng thứ tư mở màn từ rất sớm trong đại dịch và sẽ còn lê dài hơn ở giai đoạn hậu đại dịch, đó chính là làn sóng ảnh hưởng tác động về sức khỏe ý thức. Thật vậy, một điều tra và nghiên cứu trên 9 vương quốc cho thấy những số lượng đáng quan ngại về thực trạng sức khỏe niềm tin, khi hoàn toàn có thể có đến 48,3 % dân số có các triệu chứng trầm cảm, 50,9 % có các triệu chứng lo âu sợ hãi, 53,8 % thưởng thức stress sau sang chấn và đến 81,9 % thưởng thức stress ( 5 ). Những nhóm đối tượng người dùng rủi ro tiềm ẩn cao gồm có phụ nữ, người dưới 40 tuổi, đã và đang có các rối loạn tinh thần hay các bệnh mạn tính khác, học viên sinh viên, người thất nghiệp, hay người tiếp tục tiếp xúc với mạng xã hội và các tin tức tương quan đến Covid-19 .
Diễn tiến xấu đi của sức khỏe ý thức trong đại dịch đã rõ ràng. Vậy liệu rằng có những giải pháp nào hoàn toàn có thể được thực thi để cải tổ tình hình ? Chúng tôi sẽ tiếp cận câu hỏi trên theo hai bình diện : mạng lưới hệ thống quản trị xã hội và mạng lưới hệ thống y tế .
Nhóm giải pháp hành động của hệ thống quản lý xã hội
Những giải pháp đồng nhất, đồng nhất, có cấu trúc của chính quyền sở tại, với sự tương hỗ của cơ quan y tế quốc tế và cộng đồng khoa học hoàn toàn có thể góp thêm phần làm giảm những ảnh hưởng tác động xấu đi của đại dịch lên sức khỏe ý thức của cộng đồng ( 6 ). Hai nhóm giải pháp chính hoàn toàn có thể được xem xét vận dụng có tương quan đến vấn đề phân phối thông tin tiếp thị quảng cáo và bảo vệ phúc lợi xã hội .
Đầu tiên, cơ quan chính phủ cần phân phối cho những người dân thông tin đúng mực, minh bạch, được update mới nhất về tình hình của dịch bệnh và những quyết định hành động tương quan trong công tác làm việc phòng, chống dịch. Việc thông tin rõ ràng và dễ tiếp cận sẽ giúp nâng cao nhận thức của dân cư về các vấn đề y tế, giúp họ cảm thấy yên tâm và hợp tác với các quyết sách phòng, chống dịch. Bên cạnh đó, sự quá tải thông tin và sự tràn ngập của tin giả gây căng thẳng mệt mỏi, sợ hãi, tức giận và làm tăng rủi ro tiềm ẩn của các rối loạn tinh thần ( 5 ). Các điều tra và nghiên cứu chỉ ra rằng truyền thông online rõ ràng và vừa đủ trong đại dịch góp thêm phần ngăn ngừa vấn nạn tin giả và sự quá tải thông tin, từ đó cải tổ sức khỏe ý thức ( 7 ) .
Hình 2: Các nguồn tin chính thống để tham khảo các thông tin về COVID-19.
Thứ hai, các vấn đề phúc lợi xã hội cần được bảo vệ vì đây là điều kiện kèm theo tiên quyết để người dân không thay đổi về sức khỏe niềm tin ( 9 ). Nhà nước cần có các giải pháp đồng điệu để cung ứng rất đầy đủ và kịp thời lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh và các loại sản phẩm thiết yếu khác. Người lao động mất việc, neo đơn không tự chăm nom được sẽ cần được tương hỗ về cả kinh tế tài chính và xã hội. Để triển khai được điều này, nhà nước cần có chính sách khuyến khích sự chung tay từ các nguồn lực cộng đồng. Trong thời hạn qua, nhiều nhóm thiện nguyện cá thể, tập thể đã tương hỗ về nhu yếu phẩm, oxy, các phương tiện đi lại cấp cứu. Các nền tảng công nghệ tiên tiến đã có nhiều hành vi tương hỗ liên kết người cần và người có năng lực trợ giúp, cũng như tham gia vào khâu phục vụ hầu cần và luân chuyển sản phẩm & hàng hóa .
Nhóm giải pháp hành động của hệ thống y tế
Các rối loạn tinh thần là bệnh lý mạn tính cần được thăm khám theo dõi định kỳ, trong một số ít trường hợp cũng là thực trạng cần xử trí cấp cứu. Việc đứt gãy “ chuỗi đáp ứng ” khám chữa bệnh hoàn toàn có thể khiến thực trạng sức khỏe ý thức của bệnh nhân trở nên tệ hơn. Trong đại dịch, các vấn đề của bệnh nhân có rối loạn sức khỏe tinh thần gồm có : không được phát hiện, không được thăm khám điều trị và tăng nguy cơ tự sát ( 10 ). Vì vậy, có 4 nhóm giải pháp được đề xuất nhằm mục đích tăng năng lực dân cư có các vấn đề sức khỏe niềm tin được tiếp cận kịp thời với chăm nom y tế :
1. Duy trì các dịch vụ y tế cơ bản. Hệ thống chăm sóc sức khỏe tinh thần sẵn có – gồm các bệnh viện và phòng khám chuyên khoa Tâm thần, các khoa /phòng Tâm thần/Tâm lý/Tâm thể tại các bệnh viện và phòng khám đa khoa – cần được tiếp tục hoạt động và cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh cho người dân. Người dân cần được cho phép lưu thông để đến thăm khám các vấn đề sức khỏe tinh thần như bất kỳ vấn đề sức khỏe thể chất nào khác.
2. Thăm khám từ xa. Trong điều kiện dịch bệnh truyền nhiễm qua tiếp xúc trực tiếp, hoạt động thăm khám trực tuyến là một lựa chọn an toàn. Phương án này đặc biệt hữu ích đối với các trường hợp bị hạn chế đi lại như đang ở trong khu cách ly, phong tỏa, gặp khó khăn trong việc di chuyển đến nơi thăm khám trực tiếp, hoặc không đảm bảo an toàn phòng chống dịch. Cùng với sự phổ biến của email, điện thoại, các cuộc gọi video và các phần mềm họp trực tuyến, thăm khám từ xa đang dần trở nên quen thuộc hơn bao giờ hết. Các nghiên cứu cho thấy rằng điều trị tâm lý – tâm thần từ xa đặc biệt có hiệu quả trên các vấn đề trầm cảm, lo âu và căng thẳng sau sang chấn (11). Trong đợt bùng phát dịch thứ tư tại Việt Nam, các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tinh thần và các hội nhóm chuyên nghiệp đã thích ứng đủ nhanh trong việc triển khai tham vấn tâm lý và điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần. Tuy nhiên, việc tiếp cận thăm khám từ xa vẫn còn là một thách thức đối với những người lớn tuổi và những người không quen sử dụng công nghệ. Vì vậy, các cơ sở triển khai thăm khám từ xa cần dự trù trước tình huống và có nhân sự để hỗ trợ các bệnh nhân đặc biệt này. Đồng hành với thăm khám từ xa, mô hình kê đơn trực tuyến và giao thuốc tận nhà hoàn chỉnh một hệ sinh thái chăm sóc sức khỏe để giúp người tiếp cận được các thuốc chuyên khoa cần thiết.
3. Nhận diện sớm và can thiệp khẩn các vấn đề sức khỏe tinh thần. Chiến lược tập huấn cho nhân viên y tế không phải chuyên khoa tâm thần, đặc biệt là các bác sĩ chăm sóc ban đầu, cách nhận diện và chẩn đoán các rối loạn tâm thần được triển khai tại Singapore và mang lại hiệu quả tích cực (8). Điều này sẽ giúp bệnh nhân được phát hiện và can thiệp điều trị sớm, từ đó giảm nguy cơ diễn tiến nặng hay tự sát. Bên cạnh đó, cần có các chương trình nâng cao nhận thức cho cộng đồng (bao gồm người dân, giáo viên, người chăm sóc, người hỗ trợ cộng đồng) về các vấn đề sức khỏe tinh thần vì đó là những người thường xuyên tiếp xúc và có khả năng phát hiện các rối loạn tâm thần hay nguy cơ tự sát từ sớm. Các chương trình giáo dục cộng đồng này cũng giúp các cá nhân tự nhận biết khi nào mình đang không ổn, cần được thăm khám và hỗ trợ về sức khỏe tinh thần, từ đó chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ từ giai đoạn sớm.
*Trong tình huống cần hỗ trợ khẩn cấp như đang có suy nghĩ hoặc hành vi liên quan đến tự sát, người dân có thể liên hệ với các kênh hỗ trợ đang được triển khai trong mùa dịch COVID-19.
Hình 3: Các chương trình hỗ trợ khẩn cấp về tâm lý – xã hội.
4. Giảm kỳ thị đối với các vấn đề sức khỏe tinh thần/các rối loạn tâm thần. Việc tồn tại các quan điểm kỳ thị về các rối loạn tâm thần sẽ góp phần ngăn cản người bệnh tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết, khiến họ mất đi cơ hội được can thiệp từ sớm, tăng nguy cơ tự sát và diễn tiến nặng của bệnh. Trên thực tế, chương trình bác sĩ hỗ trợ F0 tại nhà được Trường Đại học Y Dược TP.HCM triển khai tại quận 8 và quận 10 ghi nhận nhiều tình huống người dân là F0, có các biểu hiện khủng hoảng về tinh thần làm nặng hơn tình trạng bệnh thực thể. Tuy nhiên, nhiều trường hợp trong số đó từ chối sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý hay bác sĩ tâm thần vì cho rằng mình không “bị điên” và mình có thể tự cố gắng vượt qua được. Các chương trình giáo dục cộng đồng, bình thường hóa các khái niệm sức khỏe tinh thần và cung cấp các lý giải khoa học về các rối loạn tâm thần sẽ giúp ích trong việc tăng khả năng tiếp cận y tế của bệnh nhân – điều sẽ đặc biệt có ích trong mùa dịch.
Lời kết
Đại dịch COVID-19 tác động ảnh hưởng lên sức khỏe cộng đồng trên nhiều phương diện, trong đó sức khỏe ý thức là vấn đề cần được để tâm đến vì những ảnh hưởng tác động rõ ràng và nặng nề của nó. Để cải tổ được sức khỏe niềm tin của cộng đồng, tất cả chúng ta cần những giải pháp đồng nhất trên diện rộng từ phía người làm chủ trương quản lý và vận hành xã hội cũng như sự quản lý và vận hành của mạng lưới hệ thống y tế .
Thông qua các tài liệu tìm hiểu thêm từ các đợt dịch trước và tình hình dịch ở nhiều nơi trên quốc tế, bài viết này đã gợi ý các nhóm giải pháp hoàn toàn có thể được thực thi. Tuy nhiên, vẫn còn một trong thực tiễn rằng tất cả chúng ta còn thiếu nhiều tài liệu, đặc biệt quan trọng là tài liệu của Nước Ta đễ dẫn đường cho chủ trương và giải pháp cũng thiết yếu trong quá trình sắp tới. Chúng tôi kỳ vọng rằng những từ khóa và nội dung được gợi mở ở trên hoàn toàn có thể hữu dụng cho quý fan hâm mộ trong tiến trình tìm kiếm thông tin và các giải pháp trong tiến trình đại dịch này .
Tài liệu tham khảo
- Victor Tseng ( 2021 ) ,https://twitter.com/vectorsting/status/1244671755781898241?lang=vi, truy vấn ngày 29.8.2021
- Báo tuổi trẻ ( 2021 ) ,https://tuoitre.vn/vu-tu-vong-sau-khi-5-co-so-y-te-khong-cap-cuu-giam-doc-so-y-te-binh-duong-noi-gi-20210815161051749.htm
, truy cập ngày 29.8.2021
- Bodilsen J, Nielsen P B, SÃ ¸ gaard M, Dalager-Pedersen M, Speiser L O Z, Yndigegn T et al. Hospital admission and mortality rates for non-covid diseases in Denmark during covid-19 pandemic : nationwide population based cohort study BMJ 2021 ; 373 : n1135 doi : 10.1136 / bmj. n1135
- Santi L, Golinelli D, Tampieri A, Farina G, Greco M, Rosa S, et al. ( 2021 ) Non-COVID-19 patients in times of pandemic : Emergency department visits, hospitalizations and cause-specific mortality in Northern Italy. PLoS ONE 16 ( 3 ) : e0248995. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0248995
- Xiong J, Lipsitz O, Nasri F, Lui LMW, Gill H, Phan L, Chen-Li D, Iacobucci M, Ho R, Majeed A, McIntyre RS. Impact of COVID-19 pandemic on mental health in the general population : A systematic review. J Affect Disord. 2020 Dec 1 ; 277 : 55-64. doi : 10.1016 / j.jad. 2020.08.001. Epub 2020 Aug 8. PMID : 32799105 ; PMCID : PMC7413844 .
- Dong, L., và Bouey, J. ( 2020 ). Public Mental Health Crisis during COVID-19 Pandemic, Trung Quốc .Emerging infectious diseases,26( 7 ), 1616 – 1618 .https://doi.org/10.3201/eid2607.200407
- Li, S., Wang, Y., Xue, J., Zhao, N., và Zhu, T. ( 2020 ). The Impact of COVID-19 Epidemic Declaration on Psychological Consequences : A Study on Active Weibo Users .International journal of environmental research and public health,17( 6 ), 2032 .https://doi.org/10.3390/ijerph17062032
- Ho, C. S., Chee, C. Y., và Ho, R. C. ( 2020 ). Mental Health Strategies to Combat the Psychological Impact of Coronavirus Disease 2019 ( COVID-19 ) Beyond Paranoia and Panic .Annals of the Academy of Medicine, Nước Singapore,49( 3 ), 155 – 160 .
- Gunnell, D., Appleby, L., Arensman, E., Hawton, K., John, A., Kapur, N., Khan, M., O’Connor, R. C., Pirkis, J., và COVID-19 Suicide Prevention Research Collaboration ( 2020 ). Suicide risk and prevention during the COVID-19 pandemic .The lancet. Psychiatry,7( 6 ), 468 – 471 .https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30171-1
- Sher, L. ( 2020 ). Individuals with untreated psychiatric disorders and suicide in the COVID-19 era. Brazilian Journal of Psychiatry, ( AHEAD ) .
-
Smith AC, Thomas E, Snoswell CL, Haydon H, Mehrotra A, Clemensen J, et al.. Telehealth for global emergencies: implications for coronavirus disease 2019 (COVID-19).
J Telemed Telecare .( 2020 ) 26 : 309 – 13. 10.1177 / 1357633X20916567
