Cần phát triển bền vững các Khu bảo tồn biển Việt Nam
06/12/2021
Hiện nay, trên quốc tế cũng như ở nước ta, khuynh hướng tiến ra biển, làm giàu từ biển và khai thác các nguồn tài nguyên từ biển, đặc biệt quan trọng khai thác món ăn hải sản đang ngày càng ngày càng tăng, cùng với đó là thực trạng ô nhiễm thiên nhiên và môi trường biển, tàn phá đa dạng sinh học ( ĐDSH ), cạn kiện tài nguyên biển cũng trở nên đáng báo động, gây suy thoái và khủng hoảng ĐDSH biển, ảnh hưởng tác động đến sự tăng trưởng bền vững và kiên cố kinh tế tài chính – xã hội. Do đó, công tác làm việc bảo tồn ĐDSH biển nói chung, các khu bảo tồn biển ( KBTB ) nói riêng là giải pháp giúp tăng cường quản trị tăng trưởng bền vững và kiên cố tài nguyên môi trường tự nhiên biển .
Xu thế phát triển bảo tồn biển trên thế giới
Để bảo vệ tính bền vững và kiên cố của các vùng biển và ngành kinh tế tài chính biển dựa vào nguồn lợi tự nhiên, các KBTB ( MPA ) được các tổ chức triển khai bảo tồn vạn vật thiên nhiên quốc tế như Liên minh Bảo tồn vạn vật thiên nhiên quốc tế ( IUCN ), Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên ( WWF ), Ủy ban Thế giới về các khu vực bảo lãnh ( WCPA ) xem là một công cụ quản trị hữu hiệu. KBTB là nơi ươm giống món ăn hải sản và có tính ĐDSH cao, hoàn toàn có thể phát tán thủy sinh theo dòng hải lưu đến các khu vực biển lân cận khoảng cách hàng trăm km. Theo tiềm năng tăng trưởng trong Công ước của Liên hợp quốc về ĐDSH, độ bao trùm của MPA trên các vùng biển, đại dương vào năm 2020 là 10 % so với các vương quốc có biển, đến năm 2030 tiềm năng là 30 % và xa hơn đến năm 2050 hoàn toàn có thể là 50 %. Hiện đã có 17.855 khu MPA trên toàn quốc tế và đã giúp tăng cường công tác làm việc bảo vệ ĐDSH biển của các vương quốc và là điểm nhấn kế hoạch tăng trưởng bền vững và kiên cố kinh tế tài chính biển toàn câu trong toàn cảnh đại dương ấm lên .
Năm năm nay, theo báo cáo giải trình nhìn nhận toàn thế giới mới nhất của IUCN cho thấy, 10,2 % vùng biển thuộc thẩm quyền tài phán vương quốc hiện nằm trong các KBTB. Đối với hàng loạt đại dương quốc tế gồm có cả biển khơi, độ bao trùm của KBTB là 4,1 %. Năm 2021, theo cơ sở tài liệu bảo tồn quốc tế ( WDPA ), trên hàng loạt đại dương quốc tế, độ bao trùm của KBTB chiếm 7,91 % diện tích quy hoạnh biển được bảo tồn ( ngày càng tăng gần gấp 2 lần ) .
Giá trị bảo tồn biển và ĐDSH biển Việt Nam
Việt Nam được ghi nhận là một trong những nước có ĐDSH cao của quốc tế với nhiều kiểu hệ sinh thái, các loài sinh vật và nguồn gen đa dạng và phong phú, đặc hữu. ĐDSH của các hệ sinh thái biển là nền tảng cho việc tăng trưởng vững chắc một số ít ngành kinh tế tài chính biển dựa vào tài nguyên vạn vật thiên nhiên như du lịch, thủy hải sản, y dược biển. Vì vậy, việc kiến thiết xây dựng ĐDSH biển trở thành tên thương hiệu cho Việt Nam trong hội nhập quốc tế là thực sự thiết yếu trong thời gian lúc bấy giờ. Ngày 26/5/2010, tại Quyết định số 742 / QĐ-TTg, Thủ tướng nhà nước đã phê duyệt quy hoạch mạng lưới hệ thống KBTB Việt Nam đến năm 2020 với hạng mục 16 KBTB. Đến nay, cả nước đã xây dựng và đưa vào hoạt động giải trí được 11 mạng lưới KBTB trong tổng số 16 KBTB tại Việt Nam gồm : Cát Bà, Bạch Long Vỹ, Cồn Cỏ, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, vịnh Nha Trang, Núi Chúa, Hòn Cau, Côn Đảo, Phú Quốc, Cô Tô-Đảo Trần. Hiện còn 4 khu chưa có hồ sơ phê duyệt là Hòn Mê, Sơn Chà-Hải Vân, Phú Quý, Nam Yết .
Vùng biển Việt Nam có hơn 20 kiểu hệ sinh thái khác nhau với một số ít hệ sinh thái nổi bật như hệ sinh thái cửa sông ven biển, hệ sinh thái bãi bồi, vùng triều, hệ sinh thái rừng ngập mặn, hệ sinh thái rạn sinh vật biển. Trong các kiểu hệ sinh thái đó, tính phong phú thành phần loài cũng rất đa dạng và phong phú, có nhiều nhóm được ghi nhận trên 1.000 loài như 1.969 loài động vật hoang dã thân mềm trong hệ sinh thái rừng ngập mặn, 1258 loài cá rạn sinh vật biển trong hệ sinh thái rạn sinh vật biển. Hệ sinh thái cửa sông ven biển đã xác lập được 77 loài thực vật ngập mặn, 150 – 280 loài thực vật phù du, 40 – 180 loài động vật hoang dã phù du, trên 400 loài động vật hoang dã đáy, 14 loài cỏ biển, 615 loài cá biển. Trong khi đó, sự phong phú về thành phần loài khác nhau giữa các vùng miền rõ ràng, trong đó vùng cửa sông đồng bằng Bắc Bộ đã thống kê được 185 loài thực vật phù du, 170 loài động vật hoang dã phù du, 400 loài động vật hoang dã đáy. Các vùng cửa sông ven biển miền Trung có 171 loài thực vật phù du, 33 loài động vật hoang dã phù du, 150 loài động vật hoang dã đáy. Vùng Đông Nam Bộ có 63 loài thực vật phù du, 19 loài động vật hoang dã phù du, 116 loài động vật hoang dã đáy và khu vực cửa sông Cửu Long ghi nhận 119 loài thực vật phù du, 79 loài động vật hoang dã phù du và 82 loài động vật hoang dã đáy .
Các khu MPA trên quốc tế
Hiện nay, mặc dầu nước ta đã điều tra và nghiên cứu trồng và phục sinh, tái tạo thành công xuất sắc sinh vật biển ngoài tự nhiên, nhưng diện tích quy hoạnh được hồi sinh còn thấp. Bên cạnh đó, việc khai thác và đánh bắt cá cá quá mức đã làm suy thoái và khủng hoảng một số ít loài, đến nay đã ghi nhận khoảng chừng 100 loài sinh vật biển nước ta có rủi ro tiềm ẩn bị rình rập đe dọa, nhiều loài quý và hiếm đã được đưa vào Sách đỏ Việt Nam và Danh mục đỏ IUCN để nhu yếu phải có giải pháp bảo vệ ( 37 loài cá biển, 6 loài sinh vật biển, 5 loài da gai, 4 loài tôm rồng, 1 loài sam, 21 loài ốc, 6 loài hai mảnh vỏ, 3 loài mực ) .
Cần sớm có giải pháp phát triển bền vững các KBTB
Trước nhiều khó khăn, thách thức như ô nhiễm môi trường, khai thác đánh bắt cá quá mức, ĐDSH biển bị đe dọa, đã làm cho công tác bảo tồn biển, gìn giữ ĐDSH biển, ngăn ngừa tình trạng ô nhiễm môi trường biển cũng như bảo vệ và khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên biển trở nên cấp bách. Trong xu thế hội nhập quốc tế về bảo tồn biển, năm 2018, Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) đã ban hành Nghị quyết số 36-NQ/TW về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 với mục tiêu phát triển diện tích các KBTB 2030 là 6%, 2045 là 10%. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết số 26/NQ-CP thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW, trong đó ưu tiên và chú trọng hoạt động bảo tồn thiên nhiên biển và xem nó như một trong những giải pháp để phát triển bền vững kinh tế biển đất nước trong tương lai. Việc duy trì được tính đa dạng hệ sinh thái và các loài sinh vật biển chính là bảo toàn “nguồn vốn tự nhiên”, tạo ra sự phát triển ổn định cho kinh tế biển Việt Nam. Vì vậy, bảo tồn biển và phát triển kinh tế là hai mặt của một vấn đề trong việc phát triển bền vững hướng tới hình thành nền kinh tế biển xanh.
Ngày 1/11/2021, Thủ tướng nhà nước đã phát hành Chỉ thị số 29 / CT-TTg về 1 số ít giải pháp cấp bách nhằm mục đích tăng cường hiệu suất cao công tác làm việc quản trị khu bảo tồn biển Việt Nam. Chỉ thị nhu yếu các Bộ, ngành, địa phương triển khai một số ít giải pháp cấp bách nhằm mục đích tăng cường hiệu suất cao công tác làm việc quản trị KBTB Việt Nam gồm có :
Xây dựng và tiến hành thực thi có hiệu suất cao các chương trình, đề án, dự án Bất Động Sản làm cơ sở khoa học yêu cầu xây dựng mới, lan rộng ra mạng lưới hệ thống KBTB và hồi sinh, tăng trưởng các hệ sinh thái biển ; đôn đốc, hướng dẫn địa phương khẩn trương xây dựng, quản trị KBTB đã được Thủ tướng nhà nước phê duyệt ; chỉ huy lực lượng Kiểm ngư tuần tra, trấn áp, thực thi pháp lý thủy hải sản, giải quyết và xử lý các hành vi vi phạm tại các KBTB và trên các vùng biển ; thiết kế xây dựng cơ sở tài liệu vương quốc về mạng lưới hệ thống KBTB ; Nghiên cứu thiết kế xây dựng chính sách kinh tế tài chính vững chắc cho KBTB, phát hành lượng giá giá trị của các hệ sinh thái biển làm cơ sở đề xuất kiến nghị giải pháp thu ngân sách dịch vụ hệ sinh thái biển tại các KBTB ; thực thi trách nhiệm tìm hiểu, tích lũy số liệu về ĐDSH trình Thủ tướng nhà nước phê duyệt lan rộng ra mạng lưới hệ thống KBTB Việt Nam theo đúng chủ trương đã được đề ra tại Nghị quyết số 36 – NQ / TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về Chiến lược tăng trưởng vững chắc kinh tế tài chính biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 ; tương hỗ, hướng dẫn các địa phương trong công tác làm việc xây dựng, quản trị KBTB ; tổ chức triển khai tập huấn, nâng cao năng lượng cho cán bộ làm công tác làm việc bảo tồn tại địa phương … Hàng năm, tổ chức triển khai nhìn nhận việc thực thi Chỉ thị này, báo cáo giải trình Thủ tướng nhà nước .
Cần thiết kế xây dựng cơ sở tài liệu vương quốc về mạng lưới hệ thống KBTB ; nghiên cứu và điều tra kiến thiết xây dựng chính sách kinh tế tài chính bền vững và kiên cố cho KBTB, phát hành lượng giá giá trị của các hệ sinh thái biển làm cơ sở yêu cầu giải pháp thu ngân sách dịch vụ hệ sinh thái biển tại các KBTB ; thực thi trách nhiệm tìm hiểu, tích lũy số liệu về ĐDSH trình Thủ tướng nhà nước phê duyệt lan rộng ra mạng lưới hệ thống KBTB Việt Nam theo đúng chủ trương đã được đề ra tại Nghị quyết số 36 – NQ / TW .
Tăng cường công tác làm việc quản trị, kiểm tra, thanh tra, giải quyết và xử lý nghiêm các tổ chức triển khai, cá thể vi phạm pháp luật pháp lý về BVMT, ĐDSH biển ; trấn áp khắt khe hoạt động giải trí nhận chìm ở biển, hoạt động giải trí lấn biển, hoạt động giải trí khai thác tài nguyên trên biển để hạn chế tối đa ảnh hưởng tác động, tác động ảnh hưởng xấu đến thiên nhiên và môi trường biển, hệ sinh thái biển và nguồn lợi thủy hải sản .
Đẩy mạnh tìm hiểu, giải quyết và xử lý nghiêm các vụ vi phạm pháp lý về BVMT, ĐDSH biển ; phối hợp thanh tra rà soát, đánh giá và thẩm định các dự án Bất Động Sản tại các khu vực biển, hòn đảo, tránh tác động ảnh hưởng xấu đến môi trường tự nhiên, hệ sinh thái, KBTB và bảo mật an ninh quốc phòng .
Tăng cường tuần tra, trấn áp phát hiện, ngăn ngừa, giải quyết và xử lý các hành vi vi phạm pháp lý về BVMT, bảo tồn ĐDSH, bảo tồn biển trên các vùng biển, hải đảo theo lao lý của pháp lý ; nâng cao năng lượng và tổ chức triển khai lực lượng sẵn sàng chuẩn bị ứng phó các sự cố môi trường tự nhiên trên các vùng biển, hải đảo ; phối hợp với chính quyền sở tại địa phương và các lực lượng công dụng của các bộ, ngành khác tuyên truyền hoạt động nhân dân chấp hành nghiêm các lao lý của pháp lý về bảo vệ tài nguyên, môi trường tự nhiên biển, hải đảo .
Chỉ đạo công tác làm việc thông tin, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng và mạng lưới hệ thống thông tin cơ sở về vai trò, tầm quan trọng của bảo tồn biển ; các gương người tốt, việc tốt trong công tác làm việc quản trị, BVMT, ĐDSH biển, tạo sự chuyển biến trong nhận thức của nhân dân ; phản ánh trung thực, tạo nhận thức và hành vi thống nhất trong đấu tranh, phòng ngừa so với các hành vi vi phạm pháp lý .
Chỉ thị nhu yếu, Ủy Ban Nhân Dân các tỉnh, thành phố ven biển tổ chức triển khai thanh tra rà soát, nhìn nhận ảnh hưởng tác động của các dự án Bất Động Sản có tương quan đến KBTB, đặc biệt quan trọng là các dự án Bất Động Sản tăng trưởng du lịch, khu nghỉ ngơi, khu đô thị lấn biển, khu đô thị ven biển, dự án Bất Động Sản nuôi trồng món ăn hải sản được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt hoặc hoạt động giải trí không đúng theo quy hoạch từ trước đến nay ; nhất quyết tịch thu diện tích quy hoạnh biển, hòn đảo, ven hòn đảo thuộc các dự án Bất Động Sản vi phạm pháp lý, không thực thi đúng nội dung được phê duyệt ; không cấp phép các dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư tăng trưởng trên phần diện tích quy hoạnh đã quy hoạch xây dựng KBTB, khu vực có phân chia của các hệ sinh thái rạn sinh vật biển, cỏ biển, rừng ngập mặn ; đánh giá và thẩm định ngặt nghèo, nhìn nhận kỹ năng lực, điều kiện kèm theo và tính khả thi so với các dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư, giao khu vực biển, cấp phép nhận chìm ở biển, kiến thiết xây dựng khu nghỉ ngơi, du lịch sinh thái xanh tại các khu vực ven biển, hòn đảo …, tương thích với quy hoạch ngành, không gây tổn hại đến sinh thái xanh, thiên nhiên và môi trường tại khu vực biển, hòn đảo, KBTB, bảo vệ pháp luật pháp lý, quyền lợi kinh tế tài chính và bảo mật an ninh quốc phòng .
Bên cạnh đó, Ủy Ban Nhân Dân các tỉnh, thành phố ven biển chỉ huy các cơ quan tương quan phối hợp với ban quản trị KBTB trong công tác làm việc tuần tra, trấn áp, phát hiện, giải quyết và xử lý các hành vi vi phạm pháp lý tương quan đến quản trị KBTB ; nhất quyết đấu tranh, ngăn ngừa thực trạng xâm phạm KBTB, gây ô nhiễm thiên nhiên và môi trường và hủy hoại hệ sinh thái biển, khai thác nguồn lợi món ăn hải sản trái phép tại các KBTB ; tăng cường công tác làm việc tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng ở địa phương để giáo dục, phòng ngừa các vi phạm tương quan đến KBTB. Đồng thời, dữ thế chủ động sắp xếp nguồn lực của địa phương để tương hỗ hội đồng ngư dân sống trong và xung quanh KBTB quy đổi nghề từ đánh bắt cá, khai thác nguồn lợi món ăn hải sản gần bờ sang các nghề khác, nhằm mục đích giảm áp lực đè nén lên KBTB, bảo vệ hiệu suất cao công tác làm việc quản trị KBTB .
Dư Văn Toán
Viện điều tra và nghiên cứu biển và hải đảo
( Nguồn : Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 11/2021 )
