06/07/2021 | 10 : 06Sau 15 năm Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât, cùng với những tỉnh Tây Nguyên, Gia Lai đã có nhiều chủ trương cũng như những hoạt động giải trí thực tiễn nhằm mục đích bảo tồn và phát huy văn hóa cồng chiêng trong điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên đơn cử nhằm mục đích đạt hiệu suất cao tích cực nhất .
Lớp học đánh cồng chiêng dành cho mần nin thiếu nhi do những nghệ nhân làng Ốp ( phường Hoa Lư, TP Pleiku ) truyền dạy .
Nỗ lực bảo tồn
Đối với dân làng Hăng Rinh ( thị xã Chư Sê, huyện Chư Sê ), âm nhạc cồng chiêng giữ một vị trí quan trọng trong đời sống niềm tin. Khi chúng tôi đến thăm, già làng Rơ Lan Hào với người bạn nối khố là ông Rah Lan Nam đang bày ra giữa sân những chiếc chiêng cổ rồi tỉ mỉ vệ sinh. Già Hào san sẻ : ” Bộ chiêng này quý lắm đấy, nó hơn 100 năm tuổi rồi, nên làng mình coi như bảo vật. Nó là chiêng của nhà bà Rơ Mah Lich. Bộ chiêng này do cha ông nhà bà Lich để lại, bà chỉ cho làng mượn để đánh vào những ngày tiệc tùng hay dịp quan trọng. Trong làng còn nhiều bộ chiêng, nhưng bộ chiêng này cho âm thanh hay nên liên tục được sử dụng … “. Theo lời già Hào, rất lâu rồi người làng Hăng Rinh có ý niệm, con trai phải biết đánh chiêng, con gái phải biết múa xoang mới được tham gia đi dạo trong những đợt nghỉ lễ, ngày hội của làng. Thế nên khi lên 10 – 15 tuổi, trai gái của làng mở màn tìm đến những người biết đánh chiêng, múa xoang hay của làng để học. Cứ thế đến nay, người làng Hăng Rinh vẫn giữ gìn âm thanh đại ngàn bằng cách truyền dạy cồng chiêng cho nhau …Là người thuần thục những bài chiêng truyền thống lịch sử, già Nam và già Hào đóng vai trò là người thầy truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ. Trong những dịp được mời đi trình diễn, giao lưu âm nhạc, già Hào là người dẫn dắt, đưa đội chiêng đi giao lưu ; còn già Nam là người tập luyện, lắng nghe âm thanh cồng chiêng để giúp đội triển khai xong hơn. Đến nay, người làng Hăng Rinh phần nhiều ai cũng biết đánh chiêng ; làng hiện có hai đội chiêng chính, gồm những nam người trẻ tuổi và những em nhỏ, thường được huyện mời đi giao lưu, tham gia những sự kiện văn hóa, Giao hàng những tiệc tùng. Em Rơ Mah Tiên ( 10 tuổi ) thành viên đội chiêng nhí cho biết : ” Vì rất thích đánh chiêng và thích được đi trình diễn nên em theo già Nam học đánh chiêng. Những ngày đầu tập luyện thì khó, nhưng nhờ chịu khó và được già Nam tận tình chỉ dạy nên đến giờ em đã thuần thục những bài chiêng cơ bản “. Trong làng có nhiều bạn trẻ cũng như Rơ Mah Tiên mê hồn rèn luyện để được vào đội cồng chiêng của làng … Một nghệ nhân được nhiều người biết đến là ông Ksor Pup ( buôn Broăi, xã Ia Broăi, huyện Ia Pa ) cho biết, ông học đánh chiêng từ khi còn nhỏ, cho nên vì thế không chỉ đánh thành thạo toàn bộ những loại chiêng mà còn giỏi về chỉnh âm thanh chiêng. Ông liên tục được mời cùng đội văn nghệ xã đi trình diễn ở nhiều nơi. Tháng 6/2020, ông cùng với nhóm nghệ nhân 14 người ở xã Ia Broăi, vinh dự được ra Thành Phố Hà Nội cùng hội đồng những dân tộc bản địa khác trình diễn tại Làng Văn hóa du lịch những dân tộc bản địa Nước Ta tại Đồng Mô để tiếp thị những nét văn hóa rực rỡ của đồng bào dân tộc bản địa J’Rai .
Theo Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai Trần Ngọc Nhung, trong 15 năm qua, Gia Lai đã thực hiện nghiêm túc các cam kết từ việc tổ chức những lễ hội cồng chiêng quy mô lớn đến việc vinh danh nghệ nhân cồng chiêng, đưa cồng chiêng vào dạy trong trường học để tiếp tục duy trì, phát huy không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trong cộng đồng. Qua điều tra, thống kê sơ bộ tại 1.192 làng đồng bào dân tộc trên địa bàn tỉnh hiện còn lưu giữ 5.655 bộ cồng chiêng (dân tộc J’Rai có 3.373 bộ; dân tộc Bahnar có 2.282 bộ) và 932 bộ cồng chiêng quý hiếm; toàn tỉnh có 900 nghệ nhân giỏi, hơn 60 nghệ nhân biết chỉnh chiêng và đã có 23 nghệ nhân được công nhận là Nghệ nhân Ưu tú. Có thể nói, đây là những “báu vật nhân văn sống” đang đóng góp thầm lặng để bảo vệ, phát huy giá trị không gian văn hóa cồng chiêng. Ngoài ra, nhiều năm qua tỉnh chủ trương duy trì đều đặn các cuộc liên hoan cồng chiêng từ cơ sở đến cấp tỉnh (hai năm tổ chức một lần ở cấp xã và cấp huyện; bốn năm tổ chức một lần ở cấp tỉnh). Các cuộc liên hoan này đã thu hút được đông đảo các nghệ nhân và dân làng tham gia vào hoạt động trình diễn, thưởng thức, cổ vũ. Có thể nói, đó là những giải pháp hiệu quả nhằm duy trì việc giao lưu, truyền dạy cồng chiêng tại cộng đồng, kích thích khả năng sáng tạo, học hỏi của nghệ nhân và góp phần nâng cao nhận thức của người dân bản địa trong việc bảo tồn giá trị văn hóa cồng chiêng của cha ông. Đáng chú ý là ngoài những đội chiêng truyền thống, đội chiêng thiếu nhi, hiện đã xuất hiện khá nhiều đội chiêng nữ, phá vỡ quan niệm lâu đời về vai trò của nữ giới đối với cồng chiêng. Rõ ràng, từ nhu cầu thực tại trong đời sống văn hóa tinh thần, những chủ nhân di sản đã và đang viết tiếp một chương mới cho câu chuyện bảo tồn di sản cồng chiêng trong đời sống đương đại.
Đưa di sản thành tài sản
Hiện nay, kinh tế tài chính – xã hội tăng trưởng đã và đang tạo ra sự biến hóa lớn về khoảng trống, môi trường tự nhiên văn hóa, ảnh hưởng tác động thâm thúy đến công tác làm việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa cồng chiêng trong hội đồng những dân tộc bản địa Tây Nguyên. Việc bảo tồn khoảng trống văn hóa cồng chiêng trong toàn cảnh đương đại là trách nhiệm nặng nề, phức tạp và cấp bách. Tại hội thảo chiến lược quốc tế với chủ đề ” Sự đổi khác đời sống kinh tế tài chính – xã hội và bảo tồn văn hóa cồng chiêng ở Nước Ta và khu vực Đông – Nam Á ” ( năm 2009 ) và gần đây nhất là hội thảo chiến lược ” Bảo vệ và phát huy giá trị khoảng trống văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ” ( năm 2018 ) được tổ chức triển khai tại TP Pleiku ( Gia Lai ), đã đưa ra nhiều giải pháp giá trị thiết thực. Trong đó, quan điểm và tiềm năng ” đưa di sản thành gia tài ” để người dân được hưởng lợi mang tính bảo tồn bền vững và kiên cố nhận được sự ưng ý của nhiều nhà khoa học và nghiên cứu và điều tra văn hóa. Nếu bảo tồn chỉ dựa trên nguồn vốn ngân sách hạn chế thì rất khó, trong khi nếu biết kêu gọi nguồn lực và sự chung tay của hội đồng thì việc làm này sẽ hiệu suất cao và lâu bền hơn hơn. Khi di sản đem lại quyền lợi vật chất và niềm tin thiết thực cho hội đồng, người dân sẽ tự giác cùng tham gia giữ gìn, bảo vệ, phát huy mà không cần hô hào, hoạt động .
Lễ ra mắt đội chiêng nữ xã Ya Hội, huyện Đắk Pơ (Gia Lai).
Theo chuyên viên hạng sang của Viện Nghiên cứu và Phát triển ngành nghề nông thôn Nước Ta ( Bộ Khoa học và Công nghệ ) Đào Xuân Mùi, quan điểm, mục tiêu biến di sản thành gia tài là : ” Phải làm cho người dân hiểu rằng, giữ cho bằng được truyền thống văn hóa đó mới chính là căn nguyên, là vốn quý, mới biến di sản văn hóa cồng chiêng thành gia tài để khai thác du lịch, dịch vụ. Khi người dân được hưởng lợi từ di sản thì chính hoạt động giải trí du lịch sẽ là nguồn lực bền vững và kiên cố để tương hỗ cho công tác làm việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa được thăng hoa, tỏa nắng rực rỡ và di sản do vậy, cũng thích ứng với đời sống đương đại “. Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai Nguyễn Đức Hoàng cho biết : ” Trên cơ sở ý tưởng sáng tạo nêu trên, những năm gần đây, Gia Lai đã chú trọng khai thác những yếu tố của khoảng trống văn hóa cồng chiêng để tăng trưởng du lịch, tích hợp liên hoan với yếu tố di sản vạn vật thiên nhiên, thiết kế xây dựng những tour du lịch hội đồng. Đây thật sự là hướng đi mới lạ, giúp hội đồng bảo tồn di sản gắn với tăng trưởng du lịch dịch vụ, xóa đói, giảm nghèo và tăng trưởng vững chắc ” .Chị Đinh Thị Sơm, hướng dẫn viên du lịch Làng du lịch hội đồng Mơ Hra ( xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang ) san sẻ : ” Thời gian qua, làng đã đón khá nhiều đoàn khách từ nhiều nơi đến. Người dân trong làng được khuyến khích tham gia những phần việc theo năng lực, nhờ vậy mà có thêm thu nhập. Du khách đến làng, ngoài việc rất thích ẩm thực ăn uống truyền thống lịch sử do người dân tự làm, còn thích xem và trực tiếp thưởng thức những nghề truyền thống lịch sử như đan gùi, dệt thổ cẩm ; đặc biệt quan trọng, khách du lịch thăm quan rất thích tham gia vào những hoạt động giải trí mang tính hội đồng như màn biểu diễn cồng chiêng, múa xoang, lửa trại trước sân nhà rông … “. Chia sẻ thêm về việc này, anh Rah Lan Thắng, Bí thư Chi đoàn làng Ốp ( phường Hoa Lư, TP Pleiku ) cho biết : Từ ngày được tương hỗ và Tặng bộ cồng chiêng, vào tối thứ hai và thứ năm hằng tuần, đội cồng chiêng người trẻ tuổi, thiếu niên tổ chức triển khai tập luyện và nhận được sự cổ vũ của dân làng. Ngoài những lúc tập trung chuyên sâu tham gia những hoạt động giải trí liên hoan, sự kiện văn hóa của địa phương, đội cồng chiêng của làng còn nhận hợp đồng màn biểu diễn ship hàng khách du lịch tại một số ít điểm đến. Qua đó, những thành viên trong đội không những có điều kiện kèm theo để rèn luyện mà còn có khoản thu nhập đáng kể ” .Từ kinh nghiệm tay nghề tiến hành những quy mô du lịch dựa vào di sản lúc bấy giờ, hoàn toàn có thể nói Gia Lai đang có những bước tiến đúng hướng, góp thêm phần cùng với đồng bào những dân tộc bản địa Tây Nguyên trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
